Nizami Piriyev
Tespam Azerbaycan Koordinatörü
Geçtiğimiz günlerde BP’nin operatör olduğu Bakü-Supsa petrol boru hattı ile taşınan Azeri-Çırak-Güneşli (AÇG) petrolü yüklü 1000’inci tanker, Karadeniz kıyısındaki Supsa terminalinden hareket etti.
İtalya’ya gitmekte olan 1000’inci “Stamos” tankerine, AÇG sahasından çıkarılan 650.000 varil ham petrol yüklendi ve Sangaçal terminalinden Azerbaycan ve Gürcistan toprakları boyunca güvenli bir şekilde nakledildi.
Bakü-Supsa boru hattı, işletmeye alındığı 1999 yılından bu yana 700 milyon varilden fazla petrol taşıdı. Boru hattının mevcut ihracat hacmi günde 100.000 varildir. İlk tanker “Agip Piamonte”, Nisan 1999’da Supsa terminalinden denize indirildi.
Bakü-Supsa Batı İhracat Boru Hattı
Batı İhracat Boru Hattı, Hazar Denizi’nin Azerbaycan sektöründe üretilen petrolü Gürcistan üzerinden dünya pazarlarına taşıyor. Ham petrol, Gürcistan’ın Supsa terminalinde tankerlere yükleniyor ve İstanbul Boğazı üzerinden Avrupa pazarlarına sevk ediliyor.
Azerbaycan ve Gürcistan, 8 Mart 1996’da Gürcistan üzerinden petrol taşımacılığı konusunda hükümetler arası anlaşma imzaladılar. Anlaşmanın imzalanmasıyla, Bakü-Supsa petrol boru hattından geçen güzergahın teknik ve ekonomik yönlerinin incelenmesi ve tasarlanması süreci hızlandırıldı. Boru hattının kapasitesi yılda yaklaşık 5 milyon ton olarak tahmin edilmiştir. Sangaçal terminalinden Supsa limanına giden 926 km’lik boru hattının 788 km’lik bölümü hizmete elverişli kabul ediliyordu. Kalan 138 km’ye yeni bir petrol boru hattı döşenmesi planlandı. Güzergah boyunca altı pompa istasyonu ve bir petrol ihracat kayıt sistemi kurulacaktı.
Aralık 1996’da Azerbaycan Uluslararası İşletme Şirketi, Batı Boru Hattı’nın inşası için bir ihale ilan etti ve bu ihaleye ABD, İtalya, Avustralya, Türkiye, Fransa, İngiltere, Azerbaycan ve diğer ülkelerin şirklerleri katıldı. İhalenin sonunda boru hattının Azerbaycan kısmı, Azerbaycan-Türkiye ortak girişimi “Tekfen-Azfen” tarafından, Gürcistan kısmı ise “McConnell Dowell Middle East” (Avustralya) tarafından inşa edilecekti. Projeye göre Sangaçal terminalinden Gürcistan sınırına kadar olan 421 km’lik mevcut boru hattı restore edilecek ve 47 km’lik kısım yeniden inşa edilecekti. Gürcistan’da 340 km uzunluğundaki boru hattının restore edilmesi ve 39 km mesafede yeni bir bölüm inşa edilmesi planlandı.
Azerbaycan petrolünün Batı Boru Hattı ile saf halde, Rusya’nın düşük kaliteli Urals petrolü ile karışmadan dünya pazarına ulaştırılması ve varil başına en az 1 dolar fazla fiyatla satılması projeye yoğun ilgi gösteriyordu.
833 kilometre uzunluğundaki ve 530 mm çapındaki Bakü-Supsa petrol boru hattının doldurulması Aralık 1998’de başlamış ve Mart 1999’a kadar sürmüştür. İlk petrol 8 Nisan 1999’da gemilere yüklenmiştir. Boru hattı tesisleri Azerbaycan’da 3-ü ve Gürcistan’da 3-ü olmak üzere 6 pompa istasyonu, 2 basınç tahliye istasyonu (her ikisi de Gürcistan’da) ve 1 deşarj istasyonu (Azerbaycan’da) içermektedir. Supsada 4 rezervuar bulunmaktadır. Tankların toplam hacmi 1 milyon varildir. Günde 100.000 varil pertol taşıyabilmektedir. Yıllık taşıma kapasitsi 7 milyon varildir.
Bakü-Supsa petrol boru hattı Azerbaycan ve Gürcistan’ın ekonomik ve siyasi gelişmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Batı Boru Hattı, bölgede yatırımların artırılması, toplumsal refahın artırılması ve siyasi istikrarın sağlanmasında özel bir yere sahiptir. Kuzey Boru Hattı üzerinden Novorossiysk limanına petrolün ton başına tarifesi 15,67 $ ise, 1 ton petrolün Bakü-Supsa Batı ihracat rotasında taşınması için tarife 3,14 $ (varil başına 0,43 $) idi. Bu transit tarifenin ton başına 1,20 doları (varil başına 0,17 dolar) Gürcistan’a, kalanı ise Azerbaycan’a düştü. Böylece, Kuzey hattına kıyasla önemli ölçüde daha düşük nakliye tarifeleri, Batı Boru Hattı’nın rekabet gücünü önemli ölçüde artırdı. Bu nedenle Bakü-Supsa ihracat boru hattının kullanımı hem yabancı petrol şirketleri hem de Azerbaycan için ekonomik olarak uygundu. Tahminlere göre, Batı Boru Hattı üzerinden petrol ihracatı Azerbaycan’ın cari fiyatlarla yılda 70-100 milyon dolar tasarruf etmesini sağlayacaktır. Aynı zamanda Bakü-Supsa güzergahındaki tarifeler, transit ülkelerin yanı sıra petrol ihracatçılarının da çıkarınaydı. Bu boru hattı ile yılda 5 milyon ton petrolün taşınması Azerbaycan’a 10 milyon dolar, Gürcistan’a ise 7 milyon dolar ekonomik fayda sağlayacaktır.
Hazar ve Karadeniz havzalarını Azerbaycan ve Gürcistan üzerinden birbirine bağlayan Batı Boru Hattı, her iki ülkenin ekonomik kalkınmasına ve bölgedeki siyasi konumlarının güçlenmesine katkı sağlamaktadır. Aynı zamanda Orta Asya devletleri ile Avrupa arasındaki ilişkilerin genişletilmesinde Güney Kafkasya’nın rolünün artmasında önemli bir faktördür.
Projenin başarılı bir şekilde uygulanması, “Asrın Anlaşması”nin hızlı bir şekilde uygulanması için daha uygun koşullar yarattı. Aynı zamanda, ikinci ihracat boru hattının devreye alınması, Hazar Denizi havzasında hidrokarbon kaynaklarının araştırılması ve geliştirilmesi konusunda imzalanan diğer anlaşmaların uygulanmasına ek bir ivme kazandırdı. Çünkü dünya pazarlarına erişimin genişlemesi, yeni yatırımları teşvik ettiği gibi, ekonomik kalkınmayı hızlandırdı ve sosyal refahı artırdı.
Hazar Denizi’nin Azerbaycan sektöründeki Azeri, Çırak ve Derinsulu Güneşli petrol sahalarının ortak geliştirilmesi ve üretim paylaşımına ilişkin anlaşma (“Asrın Sözleşmesi”) 20 Eylül 1994 tarihinde imzalandı, 12 Aralık 1994 tarihinde yürürlüğe girdi. İmza sırasında, anlaşmaya 6 ülkeyi temsil eden 11 petrol şirketi katıldı. Anlaşma alanı yaklaşık 432.4 km2’dir ve Bakü’nün 110-130 km doğusunda, yaklaşık 160-420 m derinlikte yer almaktadır. Başlıca gelişme objeleri 2000-3500 m derinlikte uzanan Balakhani VIII, X ve “Fasila” tabakalarıdır.
1994 yılında imzalanan anlaşma 30 yıl süreyle geçerlidir. 2017 yılında AÇG Üretim Paylaşım Sözleşmesinin 2050 yılına kadar uzatılmasına yönelik yeni bir anlaşma imzalanmıştır. Anlaşma kapsamında, SOCAR’ın AÇG’deki payı %11,65’ten %25’e çıkarılacak ve Azerbaycan’ın elde edeceği petrolün kar oranı 75% olacak. Sözleşmeyi imzaladıktan sonra uluslararası ortaklar Azerbaycan Devlet Petrol Fonu’na 3,6 milyar dolar ikramiye ödeyecekti. (Tablo 1)
1994 yılında ilk sözleşmenin imzalanmasından bu yana ACG’ye 33 milyar dolar yatırım yapıldı ve Azerbaycan 440 milyon ton petrol üreterek 125 milyar dolardan fazla doğrudan kar elde etti. İlk petrol 7 Kasım 1997’de Çırak sahasından çıkarıldı. 2017 yılına kadar geçen 20 yıllık süreçte AÇG’den yaklaşık 3,2 milyar varil (yaklaşık 440 milyon ton) petrol çıkarılarak Bakü-Tiflis-Ceyhan ve Batı İhracat Boru Hatları ile dünya pazarlarına ulaştırıldı.
Şu anda AÇG’nin 8 platformu var – 6 üretim platformu ve 2 teknolojik platform. Bu platformlardan gelen petrol ve gaz, dünyanın en büyük petrol ve gaz terminallerinden biri olan Sangaçal terminaline taşınmaktadır. (Tablo 2)
Hazar Denizi’ndeki AÇG sahasının geliştirilmesinin bir sonraki aşaması “Azeri-Orta-Doğu” projesidir. 6 milyar dolarlık proje, günde 100.000 varil petrol üretecek yeni bir açık deniz platformu ve tesisleri içeriyor. Platformun ömrü boyunca 300 milyon varil petrol üretmesi bekleniyor. İlk üretimin 2023 yılında başlaması bekleniyor.
Agip Piemonte ve Stamos
Petrol tankeri – Ham petrol veya rafine edilmiş petrol ürünlerini taşımak için kullanılan bir gemi türüdür. Ham petrol ve gıda maddeleri taşıyan gemiler görünüş olarak benzer, ancak iç dizayn ve yapım bakımından farklılık gösterirler. Azerbaycan’da dünyanın ilk petrol tankeri hizmete girdi. Böylece 1879’da Nobel kardeşler tarafından Bakü’deki petrol sahalarından ham petrol taşımak için sipariş edilen Zerdüşt gemisi, dünyadaki ilk petrol tankeridir.
Agip Piemonte tankeri 1987 yılında yapılmış ve 2011 yılına kadar çalıştı. Stamos ise 2012 yılında inşa edilmiş olan ve halen Malta bayrağı altında bulunan bir ham petrol tankeridir. (Tablo 3 ve Şekil 2)
KAYNAKLAR
1. SOCAR, Nəql, https://socar.az/socar/az/activities/transportation/baku-supsa-western-export-pipeline , (Erişim Tarihi: 30.11.2021)
2. BP, Supsa terminalından AÇG nefti yüklənmiş 1000-ci tanker yola salındı, https://www.bp.com/az_az/azerbaijan/home/news/press-releases1/Supsa-terminalindan-ACG-nefti-yuklenmis-1000-ci-tanker-yola-salindi.html , (Erişim Tarihi: 30.11.2021)
3. Ərəstun Mehdiyev, İxrac marşrutlarının şaxələndirilməsi: Bakı-Supsa neft boru kəməri, http://strategiya.az/old/?m=xeber&id=14106 , (Erişim Tarihi: 01.12.2021)
4. BP, Davamlı inkişaf haqqında hesabat 2019, https://www.bp.com/content/dam/bp/country-sites/az_az/azerbaijan/home/pdfs/sustainability-reports/sr_2019_az.pdf , (Erişim Tarihi: 01.12.2021)
5. SOCAR, Azəri-Çıraq-Günəşli, https://socar.az/socar/az/activities/production/azeri-chirag-deep-water-gunashli , (Erişim Tarihi: 02.12.2021)
6. BP, Azərbaycan hökuməti və tərəfdaşlar Azəri, Çıraq və dərinsulu Günəşli üzrə dəyişdirilmiş və yenidən işlənmiş hasilatın pay bölgüsü sazişini imzaladılar, https://www.bp.com/az_az/azerbaijan/home/news/press-releases1/az_rbaycan-hoekumti-v-trfdalar-azri–craq-v-drinsulu-guenli-uezr.html , (Erişim Tarihi: 02.12.2021)
7. President.az, İlham Əliyev “Azəri”, “Çıraq” və “Günəşli” yataqları üzrə yeni Sazişin imzalanması mərasimdə iştirak edib, https://president.az/articles/25217 , (Erişim Tarihi: 02.12.2021)
8. BP, “Azəri-Mərkəzi-Şərqi” layihəsi, https://www.bp.com/az_az/azerbaijan/home/who-we-are/operationsprojects/acg2/azeri-central-east-development-project.html , (Erişim Tarihi: 02.12.2021)
9. Naviecapitani.it, Agip Piemonte, http://www.naviecapitani.it/gallerie%20navi/Petroliere/schede/A/AGIP/Agip%20Piemonte.html , (Erişim Tarihi: 02.12.2021)
10. Balticshipping.com, Stamos, https://www.balticshipping.com/vessel/imo/9592276 , (Erişim Tarihi: 02.12.2021)
Yazar
