Enerji Güvenliği – 10
Enerji Güvenliğinde Devlet-Dışı Aktörlerin Rolü
Geleneksel olarak enerji güvenliği devletlerarası bir mesele gibi görünse de günümüzde devlet-dışı aktörlerin rolü giderek belirleyici hale gelmektedir. Uluslararası enerji şirketleri, finans kuruluşları ve sivil toplum (STK)/çevre hareketleri, enerji arz ve talep dengelerini, yatırım tercihlerini ve politik kararları etkileyerek enerji güvenliğinin seyrini biçimlendirmektedir. Kamudan bağımsız gibi görünse de bu aktörlerin karar ve eylemleri çoğu zaman ulusal enerji güvenliğini destekleyici veya zayıflatıcı etkiler yaratmaktadır. Örneğin, küresel piyasalarda faaliyet gösteren büyük petrol ve doğal gaz şirketleri, yeni kaynak yatırımları veya arz kesintileri ile küresel enerji güvenliğine doğrudan etki etmektedir (Özgen, 2018). Benzer şekilde, mali piyasalardaki yatırımcılar ve bankalar, enerji projelerine finansman sağlayarak veya sermaye akışını yönlendirerek enerji sisteminin dönüşümünde kritik bir rol oynamaktadır. Çevre hareketleri ve STK’lar ise halk desteğini mobilize edip politik baskı unsuru oluşturarak fosil yakıtlara karşı kısıtlayıcı düzenlemelerin veya alternatif enerjilere yönelik teşviklerin hayata geçirilmesine katkıda bulunmaktadır (Tam, Grimal, Hays ve Kim, 2024).
Uluslararası enerji şirketleri, enerji güvenliğinin piyasa ayağını temsil etmektedir. Bu şirketler, yalnızca kâr amacı güden tüzel kişiler değil aynı zamanda enerji arzının fiili taşıyıcılarıdır. Örneğin, Orta Doğu’daki veya Sibirya’daki bir petrol sahasına yatırım yapma kararı, ileride küresel arzı artırarak fiyat istikrarına katkı sağlayabilir ancak tam tersi şekilde, belirsizlik veya siyasi risk nedeniyle yatırımlardan kaçınmaları arz daralmasına yol açarak enerji güvenliğini tehdit edebilir. 2022 yılında fosil yakıt şirketlerinin rekor kârlar (yaklaşık 4 trilyon ABD doları net gelir) elde ederek hissedarlarına temettü dağıtması, bu şirketlerin yatırım tercihlerinin enerji geleceğini nasıl etkilediğinin güncel bir örneğidir. Öte yandan, büyük enerji şirketleri enerji güvenliğine destek olmak adına hükümetlerle işbirliği de yapmaktadır. IEA koordinasyonunda, büyük petrol şirketlerinin stratejik stokları hükümetlerle eş güdüm içinde serbest bırakması gibi uygulamalar geçmişte piyasalarda denge unsuru olmuştur. Ayrıca BP gibi küresel firmaların yayımladığı istatistiksel raporlar (örneğin: BP Statistical Review of World Energy), karar alıcılar için güvenilir veri sağlayarak politika oluşturma süreçlerinde önemli bir referans kaynağı haline gelmiştir (BP, 2022). Finans kuruluşları cephesinde, son yıllarda yatırımların fosil yakıtlardan düşük karbonlu teknolojilere kayması dikkat çekmektedir.
Uluslararası kalkınma bankaları, yatırım fonları ve özel bankalar, enerji projelerinin finansmanında seçici davranarak enerji güvenliğinin yönünü değiştirebilir. Örneğin, çok taraflı kalkınma bankalarının yenilenebilir enerji projelerine ayırdığı krediler arttıkça, ülkelerin yerli temiz enerji kapasitesi yükselmekte ve fosil yakıt ithalat bağımlılığı azalmaktadır. Finansal aktörler aynı zamanda riskleri fiyatlayarak enerji güvenliğini etkilemektedir (IEA, 2024; Tam vd., 2024). Dahası, finans kuruluşları enerji güvenliğini bir sorumluluk alanı olarak da görmeye başlamışlardır. Oxford Üniversitesi’nde gerçekleştirilen bir çalışmada, finansal kurumların hem iklim değişikliğiyle mücadelede hem de güvenli ve herkes için erişilebilir enerji arzının temininde sorumluluğu olduğu vurgulanmaktadır. Bu bakış açısı, yatırımların sürdürülebilir enerjiye yönelmesinin yalnız çevresel değil stratejik bir gereklilik olduğunu ortaya koymaktadır (Wilson ve Caldecott, 2022).
Devlet dışı aktörler, günümüz enerji güvenliği denkleminin ayrılmaz parçalarıdır. Uluslararası şirketler, küresel arz-talep dengesini ve altyapı işletimini sağlama rolleriyle, devletler kadar enerji güvenliğini belirleyici olabilmektedir. Finans kuruluşları, sermayenin yönünü belirleyerek enerji sisteminin dönüşümünde anahtar konumda olup düşük karbonlu teknolojilere finansman akışı, geleceğin enerji güvenliğinin karbon nötr bir temelde inşa edilmesini kolaylaştırmaktadır. Çevre ve toplum hareketleri ise enerji politikalarına meşruiyet ve sürdürülebilirlik boyutu katarak karar alıcıları uzun vadeli ve sorumlu adımlar atmaya zorlamaktadır. Bu dinamik içinde hükümetler de stratejilerini güncellemektedir (Allison, 2023; Avrupa Komisyonu, 2023a; 2023b). Böylece enerji güvenliği, yalnızca bakanlıkların değil şirketlerin, bankaların ve vatandaşların da katkısıyla sağlanan kolektif bir hedef haline gelmiştir. Sonuç olarak, enerji güvenliğinin sürdürülebilir biçimde tesis edilebilmesi için kamu-özel sektör işbirliği, finansal sektörün desteği ve toplumsal mutabakat kritik önem taşımakta olup bu aktörlerin hepsinin uyumlu çabası, geleceğin güvenli enerji sisteminin temelini oluşturacaktır.
Kaynakça
Allison, G. (2022). The following is a statement by the North Atlantic Council on the damage to gas pipelines. UKDJ Impartial Current (2 Ekim 2022). https://ukdefencejournal.org.uk/nato-statement-on-the-damage-to-gas-pipelines/ (E.T: 20.05.2025).
Avrupa Komisyonu. (2023a). REPowerEU – Affordable, Secure and Sustainable Energy for Europe (Progress Report). Brussels: European Commission. https://commission.europa.eu/topics/energy/repowereu_en (E.T: 19.05.2025).
Avrupa Komisyonu. (2023b). NATO stands up undersea infrastructure coordination cell. https://ec.europa.eu/newsroom/cipr/items/786843/en (E.T: 20.05.2025).
- (2022). Statistical Review of World Energy 2022. London: BP. https://www.bp.com/content/dam/bp/business-sites/en/global/corporate/pdfs/energy-economics/statistical-review/bp-stats-review-2022-full-report.pdf (E.T: 20.05.2025).
IEA. (2024). World Energy Investment 2024. Paris: IEA. https://www.iea.org/events/world-energy-investment-2024 (E.T: 20.05.2025).
Özgen, C. (2018). Doğu Akdeniz’de deniz ve enerji güvenliği. Uluslararası Akdeniz Kongresi Kongre Bildiriler Kitabı.
Tam, C., Grimal, P., Hays, J.M. ve Kim, H. (2024). Who is investing in energy around the world, and who is financing it?. IEA (25 Haziran 2024). https://www.iea.org/commentaries/who-is-investing-in-energy-around-the-world-and-who-is-financing-it (E.T: 20.05.2025).
Wilson, C. ve Caldecott, B. (2022). Financial institutions serious about climate change and energy security need to end financing fossil fuel expansion. University of Oxford (27 Nisan 2022). https://www.smithschool.ox.ac.uk/news/financial-institutions-serious-about-climate-change-and-energy-security-need-end-financing (E.T: 20.05.2025).
