Enerji Güvenliği – 8
ABD ve Çin’in Enerji Güvenliği Yaklaşımlarının Karşılaştırılması
ABD ve Çin, dünyanın en büyük iki ekonomisi ve enerji tüketicisidir. Ancak enerji güvenliğine yaklaşımları tarihi, coğrafi ve politik koşullar nedeniyle belirgin farklılıklar göstermektedir. Her iki ülke de enerji güvenliğini ulusal güvenliğin stratejik bir unsuru olarak görse de bunu sağlama yöntemlerinde dış politika öncelikleri, yerli üretim imkânları, teknolojik yatırım alanları ve stratejik rezerv politikaları bağlamında ayrışmaktadır. ABD, 20’nci yüzyılın ortalarından itibaren enerji arzını güvence altına almak için güçlü bir dış politika geliştirmiş olup Orta Doğu’da istikrarın sağlanması, deniz ticaret yollarının korunması ve dost ülkelerle enerji ittifakları kurulması gibi adımları enerji stratejisinin parçası olarak ele almıştır (Yetiv, 2004). Çin ise son otuz yılda hızla artan enerji ihtiyacını karşılayabilmek adına kaynak diplomasisine ağırlık vererek Afrika’dan Orta Asya’ya uzanan geniş bir coğrafyada enerji yatırımları ve uzun vadeli tedarik anlaşmalarıyla kendi güvenliğini tesis etmeye çalışmıştır (Rolland, 2017; Yılmaztürk, 2019; Luthra ve Gupta, 2023). Bu çerçevede iki ülkenin yaklaşımı, dış politikada biri daha çok “askeri ve ittifak güvencelerine (ABD)” dayanırken, diğerinin “ekonomik ortaklıklar ve altyapı yatırımlarına (Çin)” odaklandığı bir tablo sergilediği görülmektedir.
2010’larda gerçekleşen kaya gazı devrimi, ABD’yi dünyanın en büyük petrol ve doğal gaz üreticisi konumuna taşımıştır. 2023 itibarıyla ABD, dünyanın en büyük LNG ihracatçısı haline gelmiş ve Avrupa’nın Rus gazına alternatif arayışında önemli bir tedarikçi olarak öne çıkmıştır (BP, 2022). Bu durum, ABD dış politikasını enerjide ihracat odaklı bir konuma da getirmiş olup müttefiklerine karşı enerji sağlama (örneğin 2022’de AB’ye LNG sevkiyatı sözleri) üzerinden jeopolitik nüfuzunu pekiştirme stratejisi izlediğini göstermektedir (Uluslararası Politika Akademisi, 2012; EİA, 2022). Çin ise dış politikada enerji güvenliği için farklı bir yol izlemiştir. Çin’in enerji diplomasisi, “iki pazar, iki kaynak” stratejisine dayanmaktadır. Yani hem iç hem dış pazarları kullanarak hem yerli üretimi hem ithalat kaynaklarını çeşitlendirerek güvenliği sağlama yaklaşımı da denilebilir. Pekin yönetimi, Afrika (Angola, Nijerya), Ortadoğu (Suudi Arabistan, İran) ve Latin Amerika (Venezuela, Brezilya) gibi petrol ve gaz zengini ülkelerle güçlü ticari ilişkiler kurmuştur. Ayrıca devlet destekli petrol şirketleri (CNPC, Sinopec gibi) aracılığıyla bu ülkelerde üretim sahaları ve imtiyazlar elde etmiştir (Yılmaztürk, 2019; Luthra ve Gupta, 2023; Gross ve Sall, 2025).
Kısacası, ABD’nin güvenliği sağlama yönteminde askeri ittifaklar ve küresel piyasa liderliği ön plandayken (Biresselioğlu, 2012) Çin’in ikili anlaşmalar, altyapı yatırımları ve ekonomik nüfuz eksenlidir (Gross ve Sal, 2025). Bu farklı yollar zaman zaman rekabeti doğursa da her iki ülke için de enerjide istikrar ve öngörülebilirlik ortak çıkar olarak belirmektedir (Luthra ve Gupta, 2023). Gelecekte küresel enerji dönüşümü hızlandıkça ABD ve Çin’in bu alandaki politikalarının hem rekabet hem işbirliği unsurları barındırarak şekilleneceği söylenebilir. Sonuç olarak, dünyanın en büyük iki ekonomisinin enerji güvenliği stratejilerindeki benzerlik ve farklılıklar, küresel enerji güvenliğinin gidişatını da tayin edecek önemdedir ve uluslararası enerji piyasaları bu iki aktörün politikalarına duyarlı olmaya devam edecektir.
Kaynakça
Biresselioğlu, M. E. (2012). NATO’nun değişen enerji güvenliği algısı: Türkiye’nin olası konumu. Uluslararası İlişkiler, 9(34), 227-252.
- (2022). Statistical Review of World Energy 2022. London: BP. https://www.bp.com/content/dam/bp/business-sites/en/global/corporate/pdfs/energy-economics/statistical-review/bp-stats-review-2022-full-report.pdf (E.T: 20.05.2025).
EİA. (2024). The United States remained the world’s largest liquefied natural gas exporter in 2024. https://www.eia.gov/todayinenergy/detail.php?id=64844 (E.T: 21.05.2025).
Gross, S. ve Sall, L. (2025). How do China and America think about the energy transition?. Brookings (13 Ocak 2025). https://www.brookings.edu/articles/how-do-china-and-america-think-about-the-energy-transition/ (E.T: 21.05.2025).
Luthra, G. ve Gupta, P. (2023). China’s Belt and Road Initiative in the Energy Sector: Progress, Direction, and Trends. Observer Research Foundation (5 Aralık 2023). https://www.orfonline.org/research/chinas-belt-and-road-initiative-in-the-energy-sector (E.T: 20.05.2025).
Rolland, N. (2017). Political and Strategic Implications of the Belt and Road Initiative. The National Bureau of Asian Research (23 Mayıs 2017). https://www.nbr.org/publication/chinas-eurasian-century-political-and-strategic-implications-of-the-belt-and-road-initiative/ (E.T: 19.05.2025).
Uluslararası Politika Akademisi. (2012). Amerika Birleşik Devletleri’nin küresel enerji güvenliği stratejisinde Türkiye’nin rolü. https://politikaakademisi.org/2012/07/17/amerika-birlesik-devletlerinin-kuresel-enerji-guvenligi-stratejisinde-turkiyenin-rolu/ (E.T: 20.05.2025).
Yetiv, S. A. (2004). Crude Awakenings: Global Oil Security and American Foreign Policy. Cornell University Press. http://www.jstor.org/stable/10.7591/j.ctt7zgth
Yılmaztürk, H. H. (2019). Başat güç olma yolunda Çin: Enerji ve pazar ihtiyacı bağlamında Afrika politikaları. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(2), 156-170.
