Enerji Güvenliği – 9
Avrupa Birliği’nin Enerji Güvenliği Stratejileri
AB, enerji güvenliğine uzun yıllardır ortak politikalarının merkezinde yer vermektedir. AB’nin enerji güvenliği stratejileri, üye ülkelerin ortak çıkarlarını korumak adına kaynak ve tedarikçi çeşitlendirmesi, iç enerji piyasanın entegrasyonu ve yenilenebilir enerji yatırımları ekseninde şekillenmiştir. 2000’li yılların başından itibaren AB, özellikle doğu komşularıyla yaşanan gaz arz sorunları sonrasında, Enerji Strateji Belgeleri ve Enerji Birliği girişimiyle arz güvenliğini güçlendirmeye çalışmıştır. Rusya, AB için uzun yıllar en büyük doğal gaz tedarikçisi olduğundan Rusya’ya bağımlılık AB’nin enerji güvenliği tartışmalarında kritik bir yere sahiptir (Elliot, 2022). Bu nedenle AB, henüz 2014 Kırım krizinden sonra hazırladığı Avrupa Enerji Güvenliği Stratejisi’nde dahi kaynak çeşitliliği (örneğin LNG altyapısı inşası, farklı tedarikçi ülkelerle anlaşmalar) ve enerji verimliliği önlemleriyle dışa bağımlılığı azaltmayı planladığını göstermiştir (Sevim, 2012, s. 4386; Avrupa Komisyonu, 2022, Kılınç Pala, 2016). Ancak bu stratejilerin uygulanmasındaki ivme, 2022’de patlak veren Rusya-Ukrayna savaşıyla yeni bir boyuta taşınmıştır.
Rusya’nın 2022’de Ukrayna’ya saldırısı, AB enerji güvenliği politikalarında bir dönüm noktası olmuştur. Savaşın başlamasıyla Moskova’nın enerji kaynaklarını stratejik bir baskı unsuru olarak kullanabileceği gerçeği somut biçimde ortaya çıkmıştır. Nitekim 2022 yılı boyunca Rusya, Avrupa’ya doğal gaz akışını kısıtlamış ve Kuzey Akım boru hatlarındaki sabotajlar ve sözleşmeye bağlı sevkiyatların tek taraflı durdurulması sonucunda, Rus gazının AB içi doğal gaz tüketimindeki payı on yılların en düşük seviyesi olan %25’e kadar gerilemiştir (IEA, 2022). Savaş öncesi bazı AB ülkelerinde %40’ları bulan Rus gazı payının bu ölçüde düşmesi, AB’nin acil eylem planları sayesinde gerçekleşmiştir (Elliot, 2022). Avrupa Komisyonu, savaşın hemen ardından Mart ayı 2022’de REPowerEU adlı kapsamlı bir plan açıklayarak Rus fosil yakıtlarına bağımlılığı en kısa sürede bitirmeyi stratejik hedef olarak ilan etmiştir (Taydaş, 2024). Bu plan kapsamında AB, doğal gaz talebini düşürme, yenilenebilir enerji üretimini hızlandırma ve enerji tedarikinde kaynak çeşitlendirmesi için koordineli adımlar atmıştır. Bu bağlamda AB ülkeleri, 2022 yılında alternatif tedarikçilerden LNG ithalatını rekor düzeyde artırmış ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Katar, Norveç gibi kaynaklardan tedariki yükseltmiştir. IEA (2023) verilerine göre AB’nin LNG ithalatı 2022’de önceki yıla oranla belirgin biçimde yükselmiş olup bu sayede Rusya’dan boru hattıyla gelen gaz açığının büyük kısmı telafi edilmiştir. Aynı dönemde AB, Rusya’ya karşı enerji yaptırımlarını devreye sokarak Rus kömürünün ithalatını tamamen yasaklamış ve petrol ithalatını da kademeli ambargolarla düşürmüştür. Bu adımlar AB’nin enerji bağımsızlığını güçlendirmeyi amaçlarken kısa vadede enerji fiyatlarında dalgalanmalara yol açsa da orta vadede daha dengeli ve dayanıklı bir tedarik yapısı kurulmasını sağlamıştır. Ayrıca savaş sonrası dönemde AB, ortak doğal gaz alım platformu kurarak üye ülkelerin birbiriyle rekabet etmek yerine birlikte hareket etmesine öncülük etmiştir (Avrupa Komisyonu, 2022; 2023a, Taydaş, 2024). Bu sayede 2022-2023 yılı kış aylarında olası bir gaz arz krizinin önüne geçilmiş, depolama hedefleri tutturularak Avrupa’nın enerji sistemi dayanıklılık testini geçmiştir.
Rusya-Ukrayna savaşı, AB’nin enerji güvenliği stratejilerinde teoriden pratiğe hızlı bir geçişi zorunlu kılmıştır. Savaşın tetiklediği enerji krizi ortamında AB, yıllardır dile getirdiği kaynak çeşitlendirme ve bağımlılığı azaltma hedeflerini somut politikalarla uygulamaya koymuştur. Enerji bağımsızlığı kavramı, bu süreçte AB söyleminin merkezine yerleşmiş olup 2022 yılı sonrası politikalar Avrupa’yı Rusya’ya enerji bağımlılığından büyük ölçüde çıkarmıştır. Elbette bu dönüşüm, enerji piyasalarında dalgalanmalar ve yüksek fiyatlar gibi maliyetler getirmiştir. Ancak AB, ortak hareket etmenin avantajıyla bu maliyetleri yönetmeye başlamış ve uzun vadede temiz enerji yatırımlarını da hızlandırarak hem güvenlik hem iklim hedeflerini uyumlu kılma yoluna girmiştir (Avrupa Komisyonu, 2023a; Taydaş, 2024). Sonuç olarak, savaş sonrasındaki dönemde AB’nin enerji güvenliği stratejileri daha bütüncül ve kararlı bir yönde evrilmiş olup kaynak çeşitliliği, yerli yenilenebilirler ve ortak dayanışma mekanizmaları sayesinde Avrupa’nın enerji arzı daha da güvence altına alınmıştır.
Kaynakça
Avrupa Komisyonu. (2022). REPowerEU: Joint European Action for More Affordable, Secure and Sustainable Energy. Brussels: European Commission. https://commission.europa.eu/topics/energy/repowereu_en (E.T: 19.05.2025).
Avrupa Komisyonu. (2023a). REPowerEU – Affordable, Secure and Sustainable Energy for Europe (Progress Report). Brussels: European Commission. https://commission.europa.eu/topics/energy/repowereu_en (E.T: 19.05.2025).
Elliot, S. (2022). Russia set to meet just 25% of EU gas demand in 2022: IEA. S&P Global (5 Haziran 2022). https://www.spglobal.com/commodity-insights/en/news-research/latest-news/natural-gas/070522-russia-set-to-meet-just-25-of-eu-gas-demand-in-2022-iea (E.T: 20.05.2025).
IEA. (2022). Gas Market Report – Q3 2022. Paris: IEA. https://www.iea.org/reports/gas-market-report-q4-2022 (E.T: 19.05.2025).
Kılınç Pala, P. B. (2016). Enerji güvenliği bağlamında Avrupa Birliği enerji politikaları. Dumlupınar Üniversitesi İİBF Dergisi (2), 48-58.
Sevim, C. (2012). Küresel enerji jeopolitiği ve enerji güvenliği. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 7(26), 4378-4391. https://doi.org/10.19168/jyu.90260
Taydaş, A. Ö. (2024). REPowerEU as a crisis response: Immediate diversification and green transition. Ekonomi İşletme ve Maliye Araştırmaları Dergisi, 6(Özel Sayı 1), 79-86. https://doi.org/10.38009/ekimad.1502909
